Japonya gelenekleri ile kültürel bir hazinedir. Dünyanın geri kalanından çok farklı bu kültürel zenginliğe ilgi duymamak çok zor. Kısa kısa uçsuz bucaksız geleneksel Japonya’ya elimden geldiğince değinmeye çalışacağım.
Çay Seremonisi – Chadou
Japon kültürünün en ilginç törenlerinden biri de çay seremonisidir. Çay, Japonya’ya 9. yüzyılda Çin’den gelmiş olsa da Japonlar bunu bir kültür olarak benimsemiş ve törenselleştirmişlerdir. Seremoni hazırlığı, çayın hazırlanması ve sunumu belirli kurallar ve düzen içinde gerçekleştirilir. Dizler üzerinde oldukça yavaş ve sakin yapılan bu seremoni biz Türklere oldukça zorlu bir sabır deneyimi olabilir. Yine her Japon adetinde olduğu gibi pek çok kural, teknik, detay mevcuttur ve anlamak-öğrenmek zorlu bir süreçtir. Giyimden oturuş düzenine, kullanılan ekipmandan çay tozlarına kadar. Çay seremonisi ustalarına toplumda her zaman saygı duyulmuş, hatta imparatora hizmet etmiştir.
Kimono
Japon geleneksel giysisi olan Kimono çoğumuzun düşündüğünün aksine hem erkek hem kadın kıyafetidir. Erkeklerin giydiği kıyafete de kimono denmektedir. Kimono aslında bizdeki “giyecek” kelimesinin karşılığıdır (Kiru – giymek ve mono – şey kelimelerinin birleşimi; kimono – giyilen şey). Resmi günlerde giyilenlerden günlük kullanıma göre olanlara, çocuklar için olanlardan düğüne özel olanlara kadar pek çok kimono çeşidi vardır. Bunların arasında kullanılan kumaşın ipek olması, yün olması, boyaların kök boya olması gibi farklardan dolayı çok büyük fiyat farkı bulunmaktadır. Pek çok çeşidi vardır, örneğin kulağımıza belki tanıdık gelen (en azından şimdi tanıştık) Yukata yazlık kimonodur.
Sumo
“İki yiğit çıktı meydane, ikisi de birbirinden merdane“nin Japoncasıdır Sumo. Rakibini güreş alanının dışına çıkartmak veya yere düşürmek amaçtır. Kökenleri çok eski Şinto rituellerine dayanmaktadır ve o zamanlardan gelen kültürel ve geleneksel birikime sahiptir. Güreşlerin düzenlenmesi, güreşçilerin sahaya çıkışı, selamlaşması, güç gösterisi, maç sonrası hep belirli ritüeller eşliğinde bu geleneklere bağlı şekilde gerçekleşir. Sumo güreşcisine Sumōtori veya Rikishi denir. Sumo güreşi Japonya’da oldukça ilgi görür öyle ki turnuvalarında türbinler dolu olur ve televizyonda canlı yayınlanır. Sumo’da en yüksek ünvan “Yokozuna“dır. Üst düzey sumo güreşçilerine toplumda saygı duyulur. Sumo güreşçisinin hayatı antrenman ve besin dietleri ile zorlu bir süreçtir ve ne yazık ki aşırı kilonun getirdiği hastalıklar ile iç içedir.
Origami
Derneğimizde de etkinlikleri yapılan Origami popüler bir kağıt katlama sanatıdır. Bu konuda Japonlar sınırları zorlamayı seviyor. En temelinden bir turna kuşundan destansı bir ejderhaya kadar her şeyi yapabiliyorlar. Origami, “ori” (katlamak) ve “gami” (kağıt) kelimelerinin birleşmesinden oluşur. Farklı türleri mevcuttur, mesela kağıdın kesildiği kirigami de bir çeşit origamidir.
“Sadako ve Kağıttan Bin Turna Kuşu” hikayesi bu parağrafları yazarken bile gözlerimi yaşartmaya yetti. Umarım bin turna kuşunu her zaman güzel günlerde katlarız.
İkebana
Origami gibi ikebana da görsel sanatlarındandır Japonların. Çiçek düzenleme sanatı diyebileceğimiz ikebananın tam kelime anlamı “yaşayan çiçekler“dir. Çiçeklerin diğer çiçekler, saksılarla uyum içinde olması gerekir. Zaman içinde pek çok stili ortaya çıkmış, bu stillerde farklı biçimler benimsenmiştir. Japonya’da okulları ve kursları yaygındır. Bana sakin, durağan, sabır dolu Japon atmosferini anımsatmaktadır. Yavaş yavaş çiçekleri budayıp saksıya özenle dizen kimonolu bir Japon kadın gözümün önüne geliyor her seferinde. Çok da detaylı bilgimin olmadığı ikebana ile ilgili daha detaylı bilgiyi Wikipedi’den edinebilirsiniz: Wikipedia’da Ikebana
Go – Şogi
Go benim için Japon kültüründeki en önemli unsurlardan biri. Aslında Çin kökenli çok eski bir strateji oyunu olan Go, bize (ve dünyaya) Japonya üzerinden yayıldığı için bizim için artık bir Japon oyunu. Öyle ki terimler, kurallar vb pek çok şey Japon versiyonuna uygun. Tengen, san-san, fuseki, joseki, komi, tesuji, goban, gohan, seki, damezumari gibi pek çok terim Japon aslına sadık kalınarak Türk oyuncular tarafından da kullanılmaktadır. Go’nun temel amacı tahta üzerinde alanları ele geçirerek hakimiyet kurmaktır. Bunu yaparken de ne çok saldırgan, ne de çok korkak olmamak lazım, yoksa tahta üzerinde cezalandırılırsınız, her şey dengede olmalı. Go hem stratejii oyunu hem de tahta üzerinde bir yaşam sanatıdır, go felsefedir.
Türkiye’de Go, dernekler ve üniversite toplulukları aracılığıyla aktif olarak oynanmaktadır. Şanslıyız ki İzmir’de Goizm adında bir derneğimiz var. Her yıl Goizm tarafından uluslararası bir turnuvanın yanında küçük turnuvalar düzenlenmekte, haftalık buluşmalar yapılmaktadır. Go’ya ilgi duyuyorsanız hemen Goizm’e katılın, herkes size Go öğretmek isteyecektir.
Şogi ise Japon Satrancı olarak bilinir. Satranca benzer bir tahtada (9×9) ve benzer taşlarla oynanır. Ama satranca göre daha karmaşık ve zordur. Japonya’da popüler olmasına rağmen ülkemizde çok yaygın değildir.
Tahta Baskı
Yan tarafta görmüş olduğunuz Hokoshi’nin “Kanagawa’nın Büyük Dalgası” tahta baskısı belki de en önlü tahta baskı eserlerindendir. Tahta baskı tekniği Çin Budist tapınakları aracılığıyla 8. YY’da Japonya’ya gelmiştir. Önceleri siyah-beyaz basılan Budist öğretileri zamanla kitap basımına ve renkli tahta baskılarına kadar gelişmiştir. Bu baskılar tek seferlik sanatsal baskılar olabileceği gibi daha basit çoklu baskılar da olabilir. Öncelikle kağıda çizilen model, tahta üzerine yapıştırılır. Tahta, kağıttaki modele göre kazınır ve daha sonrasında fırça ile boyanır. Boyanan tahtanın üzerine baskı yapılacak kağıt yerleştirilir ve üzerine bastırılarak boyanın kağıda geçmesi sağlanır.
Japon Mutfağı
Ülkemizde “Hadi Japon yemeği yiyelim” deyince “Iyyy çiğ balık mı?” diye bir cevap almak gayet normal. Japon yemeği ile özdeşleşmiş Suşi’nin Türkçe’de yerleşmiş karşılığı çiğ balık. Ama Japon Mutfağı o kadar zengin ve o kadar çeşitli ki çiğ balığa indirgemek haksızlık olur. Tek başına suşi’nin bile milyon tane çeşidi var (biraz abarttım ama vardır yine baya). Kısaca Japon mutfağı, pirinç, deniz mahsulleri ve bitkilerin tatlarını muhafaza ederek yemek haline getirildiği, bunların envayi kombinasyonunun mevcut olduğu bir kültürdür. Baharat çok kullanılmasa da Wasabi gibi fena acıları mevcuttur. İlk aklıma gelen yemekler Ramen (Ah Naruto, beni de ramen sever yaptın), Gohan, Onigiri, Suşi, Saşimi, Miso çorbası, Tempura, Udon. Bu konuda çok geniş bilgim olmadığı için buyurun şuradan devam edin: Vikipedi’de Japon Mutfağı
Sake
Japonların pirincin fermantasyonu ile yaptığı geleneksel içkileri. Sıcak veya soğuk servis edilir. Çok yıllandırılmaz, hatta çoğu yıl içinde tüketilmelidir. Genellikle beyaz olduğu gibi bulanık, sisli veya sarımsı da olabilir. Alkol oranı bazı farklı türlerinde değişse de çoğunlukla %18-20 arasındadır. Bir sürahi ve küçük sake bardakları ile servis edilir, tek dikişte içilir. Farklı türleri ve yöresel çeşitleri vardır. Şinto törenlerinde tanrılara ikram edilir. Kampai…
Tapınaklar – Kaleler
Japonya bir tapınaklar ve kaleler cennetidir. Budist ve Şinto tapınakları ve kaleler ülkenin dört bir yanındadır ve oldukça bakımlıdırlar. Bunlardan bazıları Japonya’da turizmin ilgi odaklarıdır. Yandaki resimde görülen Kyoto’daki Altın Tapınak bunun en güzel örneklerindendir. Japonya’nın en çok ziyaret edilen kalesi Himeji Kalesi de Dünya Mirası Listesindedir. Japonya’ya yapılacak bir ziyarette kaleler, tapınaklar ve kutsal yerler mutlaka ziyaret edilmelidir.
Bayramlar ve Festivaller – Matsuri
Japonların oldukça fazla bayram ve festivali vardır. Bunların çoğu eski dönemlerden beri süre gelmektedir ve özenle sürdürülmektedir. Tapınaklara has yerel festivaller olduğu gibi ulusal festivaller de vardır. Ayrıca festivallerin yerden yere tarihleri veya kutlama şekilleri değişebilir. Örneğin kiraz çiçeklerinin açması güneyle kuzey bölgelerinde çok farklı tarihlere geldiği için festivalleri de çok farklı tarihlerde yapılır. Festivaller hakkında daha geniş bilgiyi Wikipedia’daki Japanese Festivals başlığından alabilirsiniz.
Kabuki
Kabuki, geleneksel Japon halk tiyatrosu türlerinden biridir. Oyuncuların yüzüne tamamen beyaz makyaj yapılır, gözler ve ağız boyanarak vurgulanır. Sahnede dans ve şarkılarla hikaye seyirciye aktarılır. Kabuki farklı dönemler geçirmiştir, sadece kadınların oynadığı dönem, sadece erkeklerin oynadığı dönem, karışık oynanan dönem, yasaklandığı dönem ve modern dönem. Kanadehon Chūshingura, Yoshitsune’nin 1000 Kiraz Ağacı ve Sugawara Denju Tenarai Kagami en ünlü oyunlardır.
Savunma Sanatları
Ülkemizde de oldukça yaygın tanınan Japon savunma sanatlarından bazıları Judo, Karate-do, Aikido ve Kendo’dur. Savunma sanatları adından da anlaşılacağı üzere saldırı amaçlı değil, kendini koruma amaçlıdır, şiddete yer yoktur. Bütün savunma sanatlarında beden ve ruhun beraber eğitilmesi esastır. Genellikle sabır, saygı ve sevgi amaçtır. Kiminde rakibin gücünü kullanma, kiminde de dengesini bozma teknikleri kullanılır. Yukarıda örneği verilen Judo, Karate-do ve Aikido silahsız yapılırken Kendo kılıç sanatıdır ve bambu kılıçlarla yapılır. Hem bedenen hem de ruhen gelişim için bu sporlardan birini yapmak tavsiye edilmektedir.