Penceremden 2

Ningyo Coruri’nin Tarihi:

Bildiğimiz coruri’nin (şamisenle metin okuması ve kukla gösterisinin birleştirmesi) resmi başlangıç tarihi yoktur. Başlangıç tarihi yaklaşık 16. yüzyılın son on yıl zamanında, Okuni’nin kabukiyi başlayan dansları başlamasından on yıl önce, oluşturmasını zannetmektedir.
Japon kukla tiyatrosunun tarihi üç zamanlara ayrılabilir. Ko coruri (eski coruri) zamanı corurinin başlangıçtan Çikamatsu Monzaemon’un ilk eserlerine kadar zamanıdır. 1629 yılında kabuki gösterilerde kadınların oynamasının yasaklanmasına kadar Kyoto’da ko coruri gösterilerde metin okuyucının yerini bazın kadın almıştır. Ko corurinin başlangıç döneminde es ünlü metin okuyucu Savazumi Kenkyo’nun öğrenci Satsuma Coun idi. Ko corurinin gösterilerin konuları üçe ayrılabilir: 1) geleneksel Heike hikayesi; 2) Budizm ve Şinto ilgili dinî konuları; 3) samurai ailelerin problem konuları oie sodo.
Edo’da Satsuma Joun öğrencileri aşırı saldırı, aksiyon, savaşma ve kahramanlık dolu yeni tür oyunları başlamıştır. Olağanüstü gücün sahibi olan oyun kahramanı Kimpira bu tür kukla gösterilere adı vermiştir. Kimpira türünün gösterleri 18. yüzyılın başlangıcına kadar devam etmiştir.
Kyoto ve Osaka’da ise ünlü olan okuyucuları Yamamoto Kakudayu, İnoue Harima ve Uci Kaga no co idiler. Kakudayu kendi gösterilerde kahramanların dönüşme/değişme efektleri için mekanik kukla ve ipli kuklaları kullanmış. Mesela, tilkiyi kadına dönüşmüştü. İnoue Harima no tiyatrosunun eğitimi almış. İnoue’nin hem sesi güzeldi, hem kukla gösterlerin konuları no tiyatrosunun konularla zenginleşmiş, hem Kimpira oyunları daha gerçek yapmıştır. Uci Kaga no co da no tiyatrosunun eğitimi almış. Kaga no konuların kullanmasını devam etmiş ve corurinin oyun düzenini, altı dan’dan (on iki bölüm, bir dan iki bölüm) beş dan’a (no gösterisinde gibi beş oyun), değiştirmiş. Kaga’nın elemanı genç yetenekli Gorobei Kaga’nın ünü geçirmiş. Gorobei adı ünlü Takemoto Gidayuu’nun, yeni corurinin ilk okuyucu ‘yıldızı’, çocukluğun adıdır. Kaga ko coruri ve shin coruri (yeni coruri) arasında köprü olmuştur.

Takemoto Gidayuu (1651-1714) hem oyunların yazmasını yazarlara bırakılmasının, hem metnin okunma sanatinin gelişmesinin, hem kuklaların boyunun daha insan boyuna benzemesinin geleneği başlamıştır. Takemoto Gidayuu 1684 yılında Osaka’da kendi tiyatrosu Takemoto-za açılmıştır. 1685 yılında Takemoto Çikamatsu Monzaemon’u oyun yazarı olarak işe almıştır. İkisinin ilk ortak oyunu Şusse Kagekiyo yeni corurinin başlangıcı sayılmaktadır. Çikamatsu’nun eserleri üç döneme bölür: 1) 1684 yılına kadar kabuki için yazmış eserler; 2) Şusse Kagekiyo eseri, kukla oyunların eserlerine kabuki düzenlemesinin ve canlı diyalogların eklemesi; 3) 1703 yılında ünlü Sonezaki şincuu (Sonezaki’de aşk intiharı) eseri, 1705 yılında Osaka’ya taşınırken genellikle kukla tiyatrosu için eserleri yazmaya başlar ; 4) Şincuu ten no Amicima ( Amicima’da aşk intiharları, 1721) eseri, bu dönem 1714’ten 1725’e kadar devam eder.

Takemoto-za açılışına kadar gösterilerde kullanılar kuklalar küçüktü ve bir kişi tarafından canlandırmıştı. 1734 yılında kuklayı canlandırmak için üç kuklacıcın kullanmasına karar vermişti. Kuklaların boyu ise iki katı artmış, orta insan boyunun 2/3 olmuştur. Üç kuklacının kuklayı kolay canlandırmak için sahneyi değiştirmiştir. Çikamatsu’nun iki takipçi yazarı Takeda İzumo II (1691-1756) ve Namiki Sosuke (1695-1751) dünyada en ünlü eseri Kanadehon Çuuşingura’yı (Kırk Yedi Ronin) yazmışlardır.
Ningyo coruri gösterleri 1780 yılına kadar devam etmişti. 1780 yılından sonra kabuki tiyatrosunun ünü artmıştı. Bu zamanda tüm destek kabuki oyunlara dönmüş ve ningyo coruri tiyatrosunun kapatmasına neden olmuştur. Küçük kuklacı grupları ülkeyi gezerken gösterleri vermeye devam etmişti.
Meici döneminde (1868-1912) Osaka’da 1871 yılında Bunraku-za, 1884 yılında Hikoroku-za kukla tiyatroları açılmıştır. 1893 yılında Hikoroku-za kukla tiyatrosunun kapandıktan sonra Bunraku-za kuklacılığın geleneğin tek temsilcisi olmuştur. Kötü yönetmesi yüzünden 1909 yılında Bunraku-za’yı Şouçiku kardeşler almıştır. Şouçiku kardeşler o zamanda tüm bunraku ve kabuki tiyatroların yönetmesini monopolize etmiştir.
1926 yılında olan büyük yangını Bunraku-za tiyatrosunu yok etmişti. 1930 yılına kadar bunraku gösterilerle gezmek zorunda kalmıştır. 1930 yılında Osaka’da yeni tiyatrosu açılmıştır. İkinci Dünya Savaşından sonra 1955 yılında Japonya Hükümeti Bunraku sanati Coyu Mukei Bunkazai (Yaşayan Millî Değerler) olarak kabul etmişti. 1963 yılında Bunraku Şouçiku kardeşlerden ayrılıp aynı yılda kurulmuş Bunraku Kyoukai (Bunraku Derneği) tarafından yöneltmeye başlamıştır. 1966 yılında Tokyo’da ilk Ulusal Tiyatro’su kurulmuştur. 1984 yılında Osaka’da Ulusal Bunraku Tiyatrosu kurulmuştur.